6- اهل کتاب
دیگر عامل ارتداد و گمراهى مسلمانان، یهود و نصارا هستند. قرآنکریم خطرى را که از ناحیه این دو گروه متوجه عقاید مسلمانان است در آیات بسیاری هشدار داده است مانند: بقره، آیه 109- آلعمران، آیه 69، 72- در شأن نزول این آیه72 آل عمران آمده است که دوازده نفر از دانشمندان یهود با یکدیگر تبانى و توطئه کردند که صبحگاهان خدمت پیامبر(ص) برسند و به فریب و در ظاهر ایمان آورده و مسلمان شوند و در آخر روز از اسلام برگردند و آن گاه که از آنها سؤال شد که چرا از اسلام بازگشتید؟ بگویند: ما به مدینه رفته و صفات محمد (ص) را از نزدیک مشاهده کردیم و واقعاً مسلمان شدیم؛ لیکن پس از مراجعه به کتابهاى دینى خود، آن صفات را مطابق آن چه در کتاب هاى دینى ماست نیافتیم، از اینرو از دین اسلام برگشتیم. این کار سبب خواهد شد که مسلمانان بگویند علماى یهود به کتابهاى آسمانى از ما آگاهترند ناگزیر آن چه در این باره مىگویند راست است و بدین وسیله مسلمانان در دین خود متزلزل خواهند شد[1] برخى از مفسران در تفسیر این آیه مىنویسند: در عصر و زمان ما نیز همان طرحها به اشکال دیگرى اجرا مىشود. وسائل تبلیغاتى دشمن که از مجهزترین و نیرومندترین وسائل تبلیغاتى جهان است در این قسمت به کار گرفته شده و کوشش مىکنند که پایههاى عقاید اسلامى را در افکار مسلمین مخصوصاً نسل جوان، ویران سازند[2]. آنها در این راه از هرگونه وسیله و هر کس در لباسهاى دانشمند، خاورشناس، مستشرق، مورخ، عالم علوم طبیعى، روزنامهنگار، بازیگران سینما، شیطان پرستان و عرفانهای کاذب ونوظهور استفاده مىکنند.
7-سختىها و ناملایمات
برخى افراد به دین از دریچه منافع مادى و رفاه و آسایش ظاهرى مىنگرند، اگر دنیا از آنان روگرداند و گرفتار رنج شوند، از دین رویگردان مىشوند. اینان ایمانشان آلوده به شرک است، چنانکه قرآن کریم مىفرماید:«وَمِنَ النّاسِ مَنْ یَعْبُدُ اللَّهَ عَلى حَرْفٍ فَإِنْ أَصابَهُ خَیْرٌ اطْمَأَنَّ بِهِ وَ إِنْ أَصابَتْهُ فِتْنَةٌ انْقَلَبَ عَلى وَجْهِهِ خَسِرَ الدُّنْیا وَالآخِرَةِ ذ لِکَ هُوَ الخُسْرانُ المُبِینُ»؛[3] و بعضى از مردم خدا را تنها به زبان [و نه براساس ایمان قلبى] مىپرستند، از این رو هر گاه دنیا به آنان روکند اطمینان مىیابند، اما اگر مصیبتى به آنها برسد دگرگون مىشوند و کفر مىورزند. در این حال، دنیا و آخرت، هر دو را از دست مىدهند و این خسران و زیان آشکارى است. به این مطلب هم خداوند در جای جای قرآن اشاره کرده است. مانند حج، آیات 12، 13_عنکبوت، آیه 10- حج، آیات 11- آلعمران، آیه 144و154- احزاب، آیه 14.
[1]-. جامع البیان، مج 3، ج 3، ص 423 و مجمعالبیان، ج 2، ص 773- 774
[2] - نمونه، ج 2، ص 470
[3] - حج، آیات 11