استعارات:
شکی نیست که استعارات قرآن کریم مانند تشبیهات آن از تصویرپردازی‌ها، معانی جدیدی می‌یابد. درسوره مبارکه‌ی بقره، زن و شوهر پوشش ولباس یکدیگر نامیده می شوند. هُنَّ لِباسٌ لَکُمْ وَأَنْتُمْ لِباسٌ لَهُنَّ[1]... این تعبیر تلویحاً اشاره به سنت پیامبر(ص)و امر ازدواج دارد؛ و ازدواج باعث حفظ پاکدامنی است. ازاین تلویحات در آثار تیلیم هم هست. که شاعر درمنظومه‌های خود به دقت استفاده می‌کند: گویول بیر یار سوکی اصلمند السون، حیاسیز اولماسین حیالی گرگ[2].... نظرین سالمایا هریانادوغرو، اوز یار ینان مئیل وخیالی گرک.... مجلسینده هر تاریخ دن اوخونا، فانوس اخفا شمع خیالی گرک[3]. و از سوی دیگر به همسران یادآور می شود که به یکدیگر وفادار باقی بمانند. در راستای وفا داری به همسر ابیات کم نظیری دارد. شاید گزاف نباشد که بگوییم این ابیات بی‌نظیرند. عاشیق اولان معشوقوینا جان وئریر، .... باخ پروانه بیر ذوق ایچون جان وئریر.. عاشیق اولان معشوقینه ارک ائیلر... محبت گرم ، عهد وپیمان برک ائیلر[4] . باز از فحوای آیه می‌شود فهمید که زن وشوهر باید عیوب همدیگر را بپوشانند در سرما وگرمای زندگی یا به عبارت دیگر در فراز وفرود زندگی مشترک یار وغم‌خوار هم باشند. تاحیات مشترک دارند زینت و وقار هم محسوب شوند. وآب حیات زندگی را از کنار هم بودن بنوشند در این راستا تلیم اشعاری دارد که بیانگر فهم عمیق او از قرآن کریم است. ای قمر غبغب لیم، گونش جبین لیم، گوزون خومارلیغی مئیخانه دندیر. مودام منیم مست وشئیدا اولدغوم، شیرین لبلرین تک پئیمانه دندیر... بانیی حیاتم من سنی ساننام...منه بو نصیحت پروانه دیدیر[5]... اگر این ابیات در شعر سعدی یا حافظ(ره) بودند؛ قطعا به عنوان بهترین شعر عرفانی به جهان معرفی می‌شد وبرای شرح آنها چند کتاب می‌نوشتند. اما این ابیات بلند تیلیم آن چنان مهجور مانده‌اند وبه دست نالایقان افتاده‌ا‌ند که معنای دیگری از آن ترویج می‌شود.
قرآن کریم درباره رابطه محرم ونامحرم می‌فرماید: .قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَیَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ .... لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ[6]. اى پیامبر ، به مردان مؤمن بگو چشمان خود را از شرمگاه هاى دیگران فرو بندند و شرمگاه هاى خود را نیز از دید دیگران بپوشانند ، که اگر فرمانشان دهى چنین کنند . این شیوه براى آنان پاکیزه تر و بالنده تر است . قطعاً خدا به آنچه مى کنند آگاه است. دراین قسمت از آیه ما دنبال تشبیه نیستیم اما حیف است آیات قرآن کریم که در ابیات زیبای تیلیم تجلی می‌کند را نبینیم. دربعضی ابیات با مضمون آیه دستور اخلاقی برای مردها یا جوانان(ایگیت) بیان می‌کند. هریانا گئدری اؤوزگه- اؤزونن، هیچ کمسی باخما یامان گوزونن، قوووم قوووم اولماز قورو سوزونن[7]. اما درابیاتی دیگر تیلیم خان تشبیه را به اوج می‌رساند و به بهترین شکل ارائه می‌کند. اوچو گرک اودا لیجا گئیتمه سین، هر شیکارا گولله سینی آتماسین[8] ... نظرین سالماهر یانا دوغرو اوز یارینان مئیل و خیال گرک[9]. وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ اوچمایا هر طرف هر یانا دغرو، مئهربان مرغ اولا صیادی دوغرو[10]. وَلا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ ما یُخْفِینَ مِنْ زِینَتِهِنَّ های های ایلر گلیب گئدن دنگ اولور اوزاوزونه چوخ اوقاتی تنگ اولور....بینو قیسا قارچیقلاری بوش اولا[11]. وَتُوبُوا إِلَى اللهِ جَمِیعاً أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ... و شرمگاه هاى خود را نیز از دید دیگران بپوشانند امید است که رستگار شوند.
